ULASAN | Saya merujuk kepada pembentangan oleh beberapa ahli akademik kepada Majlis Raja-Raja Melayu bertarikh 2 April 2019 yang dikatakan, di mana ianya telah tular di media baru-baru ini [rujuk sebagai pembentangan yang dikatakan itu].
Saya sedar bahawa kerajaan telah memutuskan untuk menarik diri dari Statut Rome, dan saya juga mengambil maklum bahawa pembentangan yang dikatakan itu adalah ringkasan eksekutif semata-mata (pendapat saya di bawah ini adalah tertakluk kepada pendedahan laporan penuh, jika ada).
Namun terdapat beberapa perkara yang dibangkitkan dalam pembentangan yang dikatakan itu yang agak menggamamkan dan saya terpanggil untuk membalas dari sudut undang-undang dan sejarah antarabangsa – jika tidak, saya khuatir ianya akan mengakibatkan salah faham isu-isu ini dalam kalangan orang ramai.
Pertama, ianya dicadangkan bahawa oleh kerana Yang di-Pertuan Agong berhak mendapat maklumat dari kabinet (Perkara 40(1)) dan berhak memberi pandangan baginda kepada perdana menteri (Laporan Suruhanjaya Reid), maka Agong bukanlah seorang raja berperlembagaan yang tulen.
Namun, ini hanya membuktikan bahawa Agong memainkan peranan sebagai penasihat dalam tadbir urus negara.
Ini tidak menangkis sama sekali peruntukan jelas Perkara 40 (1A) bahawa Agong mesti bertindak mengikut nasihat perdana menteri pada tiap-tiap masa - dan dengan itu, perdana menteri bertanggungjawab sepenuhnya terhadap sebarang keputusan yang dibuat.
Frasa akan diluluskan
Kedua, rujukan telah dibuat terhadap keputusan Mahkamah Rayuan iaitu Armed Forces Council, Malaysia & Anor v Major Fadzil bin Arshad [2012] 1 MLJ 313 yang kononnya telah memutuskan bahawa: “Surely His Majesty is expected to play an effective and meaningful role as the Supreme Commander”.
Dengan hormat, ini hanya merupakan penghakiman bertentangan (dissenting opinion) oleh minoriti Mahkamah Rayuan.
Agak hairan mengapa perkara ini tidak diketengahkan dalam pembentangan yang dikatakan itu. Mana-mana pelajar undang-undang tahun pertama boleh memberitahu anda bahawa petikan tersebut bukan sama sekali prinsip berikat yang diutarakan oleh Mahkamah Rayuan.
Ketiga, ianya dicadangkan bahawa Perkara 38(4) Perlembagaan menyatakan bahawa undang-undang yang memberi kesan kepada keistimewaan, kedudukan, kemuliaan atau kebesaran Baginda-Baginda memerlukan persetujuan Majlis Raja-Raja.
Dengan hormat, ini menyimpang daripada maksud Perkara 38(4), yang menyatakan: "Tiada undang-undang yang secara langsung menyentuh keistimewaan, kedudukan, penghormatan atau kemuliaan Raja-raja akan diluluskan tanpa keizinan Persidangan Raja-Raja".
Frasa "akan diluluskan" jelas bermaksud ianya hanya merangkumi undang-undang yang diluluskan di parlimen - dan tidak boleh dibaca sama sekali untuk termasuk ratifikasi triti antarabangsa.
Tak libat pindaan perlembagaan
Penegasan seterusnya bahawa Perkara 159(5) telah dilanggar pula adalah lebih lagi tidak berasas. Perkara 159(5) menyatakan bahawa pindaan kepada Perlembagaan Persekutuan dalam beberapa peruntukan terhad tidak boleh dilakukan tanpa persetujuan Majlis Raja-Raja.
Tetapi adalah jelas bahawa ratifikasi Statut Rome tidak melibatkan pindaan kepada perlembagaan sama sekali.
Peruntukan-peruntukan terhad yang disebut dalam Perkara 159 (5) juga tidak termasuk kekebalan Agong dan Raja-Raja. Oleh itu, cadangan bahawa Perkara 159 (5) telah dilanggar adalah tidak betul sama sekali.
Hujahan-hujahan di atas juga bertunjangkan andaian bahawa Agong dan Raja-Raja mempunyai kekebalan mutlak.
Sejak 1993, pindaan telah dibuat kepada perlembagaan untuk membenarkan prosiding jenayah dimulakan terhadap Agong dan Raja-raja melalui mahkamah-mahkamah khas (lihat Perkara 32, 181, 182 dan 183 Perlembagaan Persekutuan).
Oleh itu, dalam negara ini sendiripun, Agong dan Raja-Raja tidak mempunyai kekebalan mutlak (walaupun dikawal oleh prosedur khas tertentu) dan boleh dipertanggungjawabkan atas jenayah-jenayah.
Ini adalah titik penting yang tidak pernah diserlahkan dalam pembentangan yang dikatakan itu.
Kedudukan Agong dan komander tentera
Keempat, dikatakan bahawa Artikel 27 dan 28(a) Statut Rome boleh menyentuh kedudukan Agong.
Sekali lagi, jika kita melihat dengan lebih dekat Artikel 28(a) Statut Rome, ICC hanya mempunyai bidang kuasa untuk membicarakan seorang komander tentera yang mempunyai "arahan dan kawalan secara efektif" atau "kuasa dan kawalan secara efektif sebagaimana kes tertentu".
Adalah amat tidak mungkin bahawa Agong yang mesti bertindak atas nasihat perdana menteri boleh ditakrifkan sebagai komander angkatan tentera "secara efektif" – baginda seorang tokoh simbolik semata-mata.
Kelima, ianya dihujahkan bahawa oleh kerana kerajaan meratifikasikan Statut Rome tanpa persetujuan Agong, ini melanggar Artikel 46 Vienna Convention on the Law of Treaties (VCLT).
Artikel 46 VCLT mengatakan bahawa, sebagai peraturan am, sesuatu negara tidak boleh mengelak kewajiban triti atas dasar bahawa ianya melanggar suatu undang-undang dalaman mengenai keupayaan untuk menyimpulkan triti.
Satu-satunya pengecualian adalah jika (a) pelanggaran undang-undang dalaman sedemikian adalah nyata (ia dianggap nyata hanya jika secara objektif dapat dianggap sedekimian oleh mana-mana negeri), dan (b) ia berkenaan dengan peraturan undang-undang dalamannya yang amat penting.
Saya dengan rendah diri berpendapat bahawa Malaysia tidak boleh mengguna pakai kedua-dua pengecualian Artikel 46.
Sebarang pelanggaran tidak boleh dianggap "nyata", dan juga undang-undang dalaman tidak boleh dianggap "amat penting" kerana jelas bahawa di bawah Perlembagaan Persekutuan tidak ada persetujuan oleh Agong atau Majlis Raja-raja diperlukan untuk mengesahkan triti antarabangsa – sepertimana monarki-monarki berperlembagaan lain yang telah meratifikasi ICC.
Mahkamah ICC putus kata akhir
Keenam, ianya dihujahkan bahawa tafsiran prinsip "tidak mahu " atau "tidak mampu" di bawah Artikel 17 Statut Rome (yang menyatakan bahawa ICC hanya mempunyai bidang kuasa jika negara-negara "tidak mahu" atau "tidak mampu” bertindak) “hanya berdasarkan keputusan pendakwa ICC semata-mata". Ini tidak benar.
Artikel 17 Statut Rome dengan jelas memperuntukkan bahawa Mahkamah ICC sendiri - dan bukan pendakwa ICC secara unilateral - mempunyai kata akhir mengenai sama ada prinsip "tidak mahu" atau "tidak mampu" dipenuhi.
Malaysia mempunyai peluang berhujah dan membela diri di mahkamah jika ia tidak bersetuju dengan pendakwa ICC. Dan Mahkamah ICC kemudiannya akan mencapai suatu keputusan, seperti yang dilakukannya dalam Prosecutor v Katanga (Judgment on the Appeal against the Oral Decision of Trial Chamber II of 12 June 2009 on the Admissibility of the Case) (ICC, Appeals Chamber, Case No ICC-01/04-01/07-1497, 25 September 2009).
Ketujuh, terdapat dakwaan: "Malaysia yang tidak terjejas apa-apa dengan jenayah ini dan tidak terkat dengan krisis Rohingya di Myanmar tidak boleh memaksa ICC untuk mengambil tindakan ke atas Myanmar walaupun selepas menjadi ahil statut Rom."
Selagi unsur suatu jenayah telah berlaku di ahli negara ICC, maka mana-mana ahli negara lain boleh merujuk perkara tersebut kepada ICC (lihat Artikel 14 Statut Rome).
Ini diputuskan dalam keputusan ICC baru-baru ini iaitu “Prosecution’s Request for a Ruling on Jurisdiction under Article 19(3) of the Statute” (Case No ICC-RoC46(3)-01/18-37, 9 April 2018).
Contohnya, jika tentera Myanmar telah melakukan pembunuhan beramai-ramai ke atas Rohingya di wilayah Bangladesh (sebuah negara ahli ICC), maka Malaysia (sebuah negara ahli ICC) boleh memulakan rujukan kepada ICC dan tidak perlu bergantung kepada Bangladesh.
Kelapan, ianya dihujahkan bahawa mengikut sejarah antarabangsa, pernah berlaku percubaan untuk mendakwa raja-raja.
Contoh yang diberikan adalah Raja Wilhelm II dari Jerman yang dinamakan dalam Leipzig War Crimes Trials namun beliau telah melarikan diri ke Belanda, serta Maharaja Hirohito dari Jepun yang kononnya tertakluk kepada International Military Tribunal for the Far East selepas Perang Dunia Kedua, tetapi tidak diteruskan oleh Amerika Syarikat.
Dengan hormat, ini adalah suatu kesetaraan palsu (false equivalence). Raja Jerman (Kaizer) adalah seorang raja berkuasa mutlak.
Maharaja Jepun juga adalah sama, di mana di bawah perlembagaan Jepun pada masa itu, baginda mempunyai kuasa dewa ke atas seluruh pelusuk negaranya dari kepercayaan Shinto yang mengatakan bahawa maharaja adalah keturunan dewa matahari Amaterasu (hanya pada tahun 1946 gelaran “imperial soverign” ditukar kepada kepada "raja berperlembagaan").
Kedua-dua Raja Jerman dan Maharaja Jepun (gambar, kanan) mempunyai kuasa mutlak mengawal tentera. Terdapat perbezaan yang nyata antara raja-raja mutlak tersebut dan Agong serta raja-raja moden yang merupakan raja-raja perlembagaan.
Selanjutnya, pembentangan yang dikatakan itu seolah-olah telah terlepas fakta bahawa kedua-dua Raja Wilhelm II dan Maharaja Hirohito telah cuba dibicarakan walaupun ICC belum lagi wujud.
Dalam istilah hari ini, PBB boleh menubuhkan tribunal ad hoc sepertimana di Rwanda dan bekas Yugoslavia - tanpa mengira sama ada mereka telah meratifikasikan ICC atau tidak.
Ini lantas membuktikan bahawa, seperti yang dinyatakan oleh Prof Shad Saleem Faruqi, “dengan ratifikasi atau tanpa ratifikasi (Statut Rome), pada tahap perundangan antarabangsa hari ini, pelaku (jenayah) tidak dapat lari daripada perbuatannya."
Kesembilan, ianya didakwa bahawa Agong akan terdedah kepada ICC kerana penyertaan Malaysia dalam misi-misi keamanan PBB di serata dunia. Ini amat memegunkan.
Misi-misi keamanan PBB adalah bertujuan untuk mencegah pembunuhan beramai-ramai atau jenayah perang.
Adalah menghairankan untuk mencadangkan bahawa PBB sendiri akan melakukan kejahatan terkutuk yang diamanahkan kepada pertubuhan itu untuk mencegahnya.
Dalam pengetahuan saya, tidak pernah ada sebarang percubaan untuk mendakwa pasukan keamanan PBB di bawah ICC.
Kesepuluh, ianya dihujahkan bahawa undang-undang kita yang menjadikan seks sejenis sebagai jenayah akan mendedahkan kita kepada "jenayah perang" (war crimes) di bawah Artikel 7(2) Statut Rome yang menjenayahkan “persecution against any identifiable group or collectivity on...gender as defined in paragraph 3”.
Ini tidak benar. Kita harus melihat apa yang tertera di Artikel 7(3) Statut Rome yang seterusnya: “For the purpose of this Statute, it is understood that the term "gender" refers to the two sexes, male and female, within the context of society. The term "gender" does not indicate any meaning different from the above.”
Oleh itu, jelas bahawa perkataan “gender” dalam Artikel 7(2) tidak boleh ditafsir sebagai orientasi seks – lantas “persecution” terhadap golongan seks sejenis adalah tidak termasuk sebagai jenayah perang.
Kesebelas, ianya dicadangkan bahawa terdapat kes-kes pendakwaan terpilih ke atas Kenya dan Ivory Coast.
Terdapat banyak dokumen untuk menentang hujah-hujah tersebut, serta laporan-laporan antarabangsa yang boleh dipercayai bahawa jenayah perang sememangnya telah berlaku di negeri-negeri tersebut, dan saya tidak mahu mengulanginya di sini.
Akhirnya, ianya dihujahkan bahawa terdapat kemungkinan veto oleh negara-negara P5 terhadap siasatan ICC: Rusia dalam siasatan MH17, China dalam pembunuhan Rohingya dan Amerika Syarikat AS dalam pertikaian Israel-Palestin.
Ia juga diketengahkan bahawa banyak negara Asean adalah bukan sebahagian daripada ICC. Saya bukannya jahil mengenai realiti undang-undang antarabangsa.
Tetapi Malaysia tidak boleh berdiam diri sementara ancaman-ancaman kemanusiaan berlaku.
Jika kita bukan sebahagian daripada Statut Rome, di mana kredibiliti dan kedudukan kita untuk bersuara menentang jenayah perang dan pembunuhan beramai-ramai?
Kita harus bergiat mencapai standard yang lebih tinggi dan jauh sekali meniru gelagat-gelagat paling teruk daripada kuasa-kuasa besar antarabangsa.
Orang awam dan Raja-Raja berhak mendapat pandangan undang-undang yang objektif dan tepat mengenai isu penuh kontroversi ini.
Sekiranya kita membenarkan keputusan penting dasar luar negeri dipengaruhi oleh sesuatu pihak sahaja tanpa mempertimbangkan hujahan-hujahan balas, maka ianya merugikan negara secara keseluruhannya.
LIM WEI JIET ialah Peguambela dan Peguamcara Mahkamah Tinggi Malaya. Beliau juga adalah penulis Halsbury’s Laws of Malaysia on the Federal Constitution (2019 Reissue).
Tulisan ini pandangan peribadi penulis dan tidak semestinya mencerminka pendiiran rasmi Malaysiakini.