Penarikan diri oleh pihak pendakwaan dan terlalu banyak penangguhan merupakan antara sebab lebih separuh daripada 28 kes rasuah sejak 2018 yang melibatkan 21 ahli politik terkemuka gagal mendapat sabitan.
Satu kajian oleh kumpulan pembaharuan institusi Projek Sama juga mendapati bahawa ketiadaan undang-undang khusus untuk mengawal selia derma politik menyebabkan beberapa ahli politik, termasuk seorang bekas menteri, dilepaskan.
Kajian itu melihat 28 kes rasuah dan kesalahan berkaitan, seperti pengubahan wang haram, yang melibatkan 21 wakil rakyat atau bekas wakil rakyat. Ia bermula pada 2018 apabila kerajaan Pakatan Harapan (PH) pertama kali dipilih rakyat atas janji untuk membasmi rasuah.
Seramai 21 ahli politik itu termasuk seorang bekas perdana menteri, seorang timbalan perdana menteri yang sedang berkhidmat, bekas menteri, dan bekas ketua agensi dan entiti berkaitan kerajaan.
BACA LAPORAN INTERAKTIF: Ahli politik terkemuka terlepas kes rasuah
Dalam 28 kes, 10 kes telah digugurkan kerana Jabatan Peguam Negara menarik balik pertuduhan pada pelbagai peringkat prosiding, kata Projek Sama.
“Dalam kes ini, peranan mahkamah terhad kepada memutuskan sama ada untuk memberikan pelepasan tanpa pembebasan (DNAA) atau pelepasan dan pembebasan (DAA),” kata Projek Sama.
“Tiga daripada 10 penarikan pertuduhan adalah sah atas alasan kematian, pembetulan teknikal dan pembayaran kompaun pra-perbicaraan,” katanya.
DAA untuk ahli politik yang dituduh melakukan rasuah, pecah amanah jenayah dan/atau pengubahan wang haram boleh menjadi sah selepas perbicaraan sewajarnya, kata kumpulan itu.
“Tetapi DAA atau DNAA yang disebabkan oleh penarikan balik pertuduhan di bawah Seksyen 254 Kanun Prosedur Jenayah (CPC) atau kelewatan pendakwaan atau rayuan yang melampau oleh AGC akan menghakis keyakinan orang ramai,” katanya.
Daripada 28 kes tersebut, sembilan masih berjalan di peringkat perbicaraan, manakala dua lagi di peringkat Mahkamah Persekutuan.
Hanya satu kes - kes SRC International bekas perdana menteri Najib Razak - berakhir dengan individu tersebut dipenjarakan.
Penangguhan dan syak wasangka
Contoh kes tertentu menunjukkan bagaimana penarikan balik pertuduhan dan kelewatan, yang dirumitkan oleh gabungan peranan Peguam Negara dan pendakwa raya, membawa kepada DAA atau DNAA, kata Projek Sama.
Dalam kes lain yang melibatkan Najib, mahkamah memberikannya DNAA disebabkan oleh penangguhan yang berlebihan dalam perbicaraan yang disebabkan oleh pendakwaan, kata Projek Sama.
Najib dan bekas ketua setiausaha perbendaharaan Irwan Serigar Abdullah didakwa bersama dengan pecah amanah jenayah yang melibatkan pembayaran RM6.6 bilion kepada International Petroleum Investment Company (IPIC) pada 2018. Mereka kemudiannya diberikan DNAA pada 27 November tahun lepas.
Penangguhan itu berlaku kerana pihak pendakwaan tidak dapat mengemukakan dokumen kerajaan tertentu, kerana ia diklasifikasikan di bawah Akta Rahsia Rasmi, kata Projek Sama.
“Apabila perbicaraan rasuah berprofil tinggi berlangsung selama bertahun-tahun tanpa mencapai keputusan - atau lebih teruk lagi, tidak pernah bermula langsung - persepsi awam tentang keadilan terpilih semakin meningkat.
“Ketidakupayaan untuk membawa kes ke perbicaraan, tanpa mengira sebab teknikal, mewujudkan tanggapan bahawa halangan sistemik mudah muncul dalam pendakwaan yang sensitif secara politik manakala kes lain berjalan lancar,” tambah kumpulan itu.
Sementara itu, DNAA Timbalan Perdana Menteri Ahmad Zahid Hamidi dalam kes Yayasan Akalbudi, selepas pengesahan prima facie, mencetuskan syak wasangka disebabkan oleh masa dan pertukaran peguam negara.
Zahid didakwa dengan 47 pertuduhan CBT pada 2019 yang melibatkan RM260,000 dana Yayasan Akalbudi atas kapasitinya sebagai pemegang amanah yayasan itu.
Dia diperintahkan untuk membela diri terhadap pertuduhan tersebut pada 2022, tetapi kemudian diberikan DNAA pada 2023 selepas pihak pendakwaan menarik balik semua pertuduhan.
Derma dan surat perwakilan
Dalam tiga kes, Projek Sama mendapati corak yang membimbangkan dalam penggunaan Surat Perwakilan (LoR) sebagai asas untuk penarikan balik pendakwaan.
Ini termasuklah dalam kes Zahid berkaitan Yayasan Akal Budi Zahid, pertuduhan bekas ketua menteri Pulau Pinang Lim Guan Eng membeli rumah dengan harga yang didakwa di bawah harga pasaran dan kes rasuah Yang Di-Pertua Negeri Sabah Musa Aman.
“Walaupun LoR adalah mekanisme yang sah yang membolehkan tertuduh mengemukakan hujah untuk pertimbangan semula pertuduhan, penggunaannya dalam kes ini menimbulkan kebimbangan yang ketara tentang ketelusan dan akauntabiliti dalam membuat keputusan pendakwaan,” kata Projek Sama.
Sementara itu, kes bekas menteri wilayah persekutuan Tengku Adnan Tengku Mansor menggambarkan keperluan untuk akta pembiayaan politik, tambah kumpulan itu.
Tengku Adnan pada mulanya disabitkan kesalahan dan dijatuhkan hukuman penjara 12 bulan dan denda RM2 juta, namun dia kemudian diberikan DAA oleh Mahkamah Rayuan pada 16 Julai 2021.
Menurut laporan media, pendapat majoriti Mahkamah Rayuan ialah dana yang didepositkan ke dalam akaunnya adalah derma daripada seorang individu untuk membiayai kempen Umno dalam dua pilihan raya kecil.
Cara tangani
Untuk menyelesaikan isu-isu ini, Projek Sama mencadangkan pembaharuan yang merangkumi penggubalan akta pembiayaan politik untuk mengawal selia derma kepada parti politik.
“Undang-undang sedemikian harus membezakan dengan jelas antara derma politik yang sah - yang mungkin diterima dengan sewajarnya oleh ahli politik atau parti politik… dan suapan jenayah yang merupakan rasuah,” kata kumpulan itu.
“Definisi undang-undang yang jelas dan keperluan pendedahan akan mengurangkan ketidakjelasan yang merumitkan keputusan pendakwaan dan penilaian awam terhadap tingkah laku ahli politik.
"Peranan pendakwa raya juga mesti diasingkan daripada peguam negara, kerana peranan yang digabungkan itu mewujudkan potensi konflik kepentingan.
“Peguam Negara berfungsi sebagai penasihat undang-undang utama kerajaan dan pada masa yang sama melaksanakan budi bicara pendakwaan yang bebas. Untuk menangani kebimbangan mengenai pengaruh politik dan memastikan kebebasan pendakwaan, peranan ini mesti diasingkan,” tegas kumpulan itu.
Namun, kata Projek Sama, pengasingan peranan ini juga mesti disertai oleh badan pendakwaan bebas yang bertanggungjawab dan tidak terikat dengan tekanan politik serta kerajaan semasa.
Pembaharuan sedemikian adalah perlu untuk orang ramai terus mempercayai sistem keadilan, tambah kumpulan itu.
“Rakyat Malaysia telah kecewa selama beberapa dekad dengan apa yang dianggap ramai sebagai penguatkuasaan undang-undang terpilih, terutamanya dalam kes-kes sensitif politik, yang mengakibatkan masyarakat dua darjat dengan layanan berbeza untuk jerung dan ikan bilis.
"Persepsi orang ramai ialah pesalah yang mempunyai kaitan dengan politik sering terlepas daripada sabitan atau hukuman berat - bukan disebabkan oleh merit kes mereka, tetapi kerana kuasa, kekayaan atau kesejajaran politik mereka dengan pihak yang berkuasa," katanya.